70 lat temu ponad pięć tysięcy osób popędzono na śmierć.
Starozakonni przybyli do Suchowoli już w XVII wieku. Król August II wydał im przywilej, zgodnie z którym Żydzi mogli się budować i handlować w miasteczku. Pod koniec XVIII wieku gmina żydowska liczyła 292 mieszkańców, co stanowiło 30 proc. ogółu ludności. Wśród nazwisk ówczesnych żydowskich mieszkańców Suchowoli wymienia się m.in. nazwiska Dolestower, Karpowicer, Moniuszker, Korzciner - podaje portal sztetl.org.pl.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w Suchowoli, zgodnie ze spisem z 1921 roku, mieszkało 1262 Żydów, a w 1937, było ich 1521, co stanowiło 49 proc. ogółu ludności. Do żydowskich mieszkańców należała większość sklepów. Byli też oni właścicielami dwóch browarów i młyna.
Historia żydowskiej wspólnoty w Suchowoli kończy się jesienią 1942 roku, kiedy zostało zlikwidowane getto, gromadzące Żydów miejscowych oraz z Dąbrowy, Korycina, Sztabina, Janowa, Nowego Dworu i Lipska. Według obliczeń Szymona Datnera, przebywało tu wówczas 5100 Żydów. Zostali oni odprowadzeni w konwoju do stacji kolejowej zapewne w Dąbrowie, stamtąd przewiezieni do obozu w Kiełbasinie koło Grodna. Ostatnim etapem była wywózka do obozu śmierci w Treblince - podaje sztetl.org.pl.
"Największe skupisko domów i placów żydowskich usytuowane było wokół rynku oraz przy głównej ulicy miasteczka i w południowej pierzei rynku. Dzielnica żydowska znajdowała się w południowo-wschodniej części miasta. Tu też stała główna bożnica. Cezyznyntrum religijne znajdowało się wokół bożnic oraz na tzw. "żółtym wzgórzu". Cmentarz żydowski w północnej części miasta za Olszanką, na początku XX wieku został poważnie poszerzony" - pisze Tomasz Wiśniewski w swojej pracy "Bóżnice Białostocczyzny".
Główna bożnica drewniana pochodziła z połowy XVIII wieku. Jej charakterystycznym elementem był trzyspadowy, łamany dach. Murowany dom modlitwy (widać go wyraźnie na zdjęciach poniżej) został po wojnie zaadaptowany na potrzeby szkoły.
Na poszczególnych zdjęciach prezentowanych poniżej:
Tzw. nowy bet midrasz
Suchowolscy Żydzi zimą
Drzwi żydowskiej biblioteki w Suchowoli
Centrum Suchowoli. W głębi - dom modlitwy, budynek z lewej należał do Mordechaja Aharonsona
Dom należący do Racheli Henya
Wnętrze synagogi w Suchowoli
Szewc Mordechaj przed swoim domem
Mur okalający cmentarz żydowski
Elijahu Kalike, mieszkaniec Suchowoli
Główne wejście do domu modlitwy
Stoisko z nożami w dzień targowy
Robotnik z wózkiem, na którym stoją skrzynki z butelkami
Zdjęcia pochodzą z archiwum Instytutu Yad Vashem (collections.yadvashem.org).
opr. (is)